11 lipca 2011 roku upłynął termin konsultacji społecznych ogłoszonych przez Ministerstwo Zdrowia w zakresie tzw. ostrzeżeń obrazkowych na paczkach papierosów. Ponad 20 organizacji pozarządowych i lekarskich, w tym Ogólnopolska Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”, poparło ilustracje obrazujące skutki palenia i zachęca Ministerstwo Zdrowia do dalszego, pełnego wdrożenia zapisów Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia na rzecz Ograniczania Użycia Tytoniu (FCTC) oraz Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Zgodnie z prawem nowe, obrazkowe ostrzeżenia na paczkach papierosów mogą zacząć obowiązywać w Polsce już w maju 2012 roku.
Szacuje się, że ostrzeżenia umieszczone na paczce papierosów będą oglądane przez palacza (wypalającego paczkę papierosów dziennie) co najmniej 7000 razy w ciągu roku, a co najmniej 500 tys. Polaków zaprzestania palenia po ich obejrzeniu.
DLACZEGO OSTRZEŻENIA OBRAZKOWE?
Co roku na świecie umiera z powodu palenia tytoniu 5 milionów ludzi, w Europie 650 tysięcy, w Polsce 70 tysięcy. Wprowadzenie ostrzeżeń obrazkowych na paczkach wyrobów tytoniowych to jeden ze skutecznych sposobów ograniczania epidemii chorób odtytoniowych.
Wyniki badań naukowych wskazują, że ostrzeżenia obrazkowe należą do jednych z najbardziej skutecznych sposobów motywowania palaczy do rzucenia nałogu i zniechęcania osób niepalących do rozpoczęcia palenia1. Ostrzeżenia obrazkowe pełnią następujące funkcje:
informują w sposób jasny i klarowny o zagrożeniach związanych z używaniem tytoniu,
ostrzegają o groźnych dla zdrowia, często śmiertelnych skutkach palenia,
prewencyjnie oddziałują na osoby młode, które mogą zacząć palić,
zmniejszają atrakcyjność paczek papierosów, a tym samym atrakcyjność samego palenia.

Anna Kozieł z Biura Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w Polsce potwierdza, że „Ostrzeżenia obrazkowe na paczkach papierosów są skutecznym narzędziem informacji o zagrożeniach zdrowotnych związanych z narażeniem na dym tytoniowy. Ostrzeżenia w postaci rysunku lub piktogramu według WHO powinny zajmować co najmniej 50% płaszczyzny opakowania papierosów, zarówno przedniej jak i tylnej jego strony. W celu zwiększenia efektywności oddziaływania zarówno ostrzeżeń obrazkowych, jak i tekstowych wskazane jest ich rotacyjne pojawianie się na paczkach produktów tytoniowych.”

Według badania GATS przeprowadzonego w Polsce na przełomie 2009 i 2010 r. aż 97% osób obecnie palących zetknęło się z funkcjonującymi dotychczas w Polsce, pisemnymi ostrzeżeniami zdrowotnymi na paczkach papierosów, a 18% rozważało zaprzestanie palenia pod wpływem ostrzeżeń tekstowych. Badanie GATS pokazało także, że po obejrzeniu ostrzeżeń zdrowotnych na paczkach papierosów najczęściej myślą o zaprzestaniu palenia osoby mniej wykształcone czyli te, które w Polsce najczęściej palą tytoń. Odsetek osób rozważających zaprzestanie palenia pod wpływem ww. ostrzeżeń jest 2-krotnie większy wśród palących z wykształceniem podstawowym (24%) niż wyższym (12%). Wyniki badania GATS przeprowadzonego w krajach, w których funkcjonują ostrzeżenia obrazkowe na paczkach papierosów wskazują, że odsetek palaczy chcących rzucić palenie po obejrzeniu ilustracji zdrowotnych następstw palenia jest znacznie wyższy niż w Polsce, gdzie obowiązują ciągle ostrzeżenia tekstowe. Np.: w Brazylii jest to aż 65% palących. W Australii po wprowadzeniu ostrzeżeń obrazkowych liczba osób dzwoniących na infolinię po poradę jak zaprzestać palenia na przestrzeni dwóch lat uległa podwojeniu!2

Ostrzeżenia obrazkowe zmniejszają wpływ marketingu tytoniowego zarówno na decyzje osób obecnie palących, jak i potencjalnych palaczy, zwłaszcza dzieci i młodzieży. Według WHO ostrzeżenia graficzne zmniejszają liczbę sięgających po papierosa młodych ludzi, a także wzmacniają decyzje palaczy dotyczące rzucenia nałogu lub do rzadszego palenia w domu i przy dzieciach, by nie narażać otoczenia na skutki biernego palenia.3
W Kanadzie, która jako jeden z pierwszych krajów wprowadziła oznaczenia obrazkowe, 84% palących postrzega je jako skuteczną informację zdrowotną, a ponad 90% osób młodych uznało, że ostrzeżenia graficzne dostarczyły im istotnych informacji na temat skutków zdrowotnych palenia, były celne i zmniejszyły atrakcyjność palenia.
Psycholog społeczny prof. dr hab. Zbigniew Nęcki podkreśla, że „Wizualne formy działania (obraz) są wielokrotnie silniejsze w oddziaływaniu niż formy słowne. Aktywizują silniejsze emocje i są zdecydowanie jednoznaczne. W apelach tworzonych słowem zawsze jest niedopowiedzenie, a w apelach obrazkowych jest całkowita jednoznaczność przekazu. Obrazy są też znacznie bardziej interesujące, przyciągają uwagę – słowa są atrakcją znacznie mniejszą a więc mają znacznie mniejsze szanse na przeczytanie. Obraz ogląda się chętnie.”
Ocenę psychologa potwierdza również Magdalena Petryniak, koordynator antytytoniowych kampanii społecznych Lokal bez Papierosa.pl i Polska bez dymu. „Warto pamiętać, że ostrzeżenia obrazkowe to doskonała reklama społeczna, w tym przypadku o charakterze zdrowotnym. Wykorzystując nośnik opakowania i komunikaty zdrowotne, stale i bezpłatnie oddziałują na konsumentów. Najlepsze reklamy to te oparte na sugestywnych obrazach, wzbudzające emocje, zachęcające do myślenia i zatrzymania uwagi. Obrazki na paczkach papierosów spełniają tę rolę.”

PODSTAWY PRAWNE
Wprowadzenie ostrzeżeń obrazkowych to krok zgodny z dyrektywą Parlamentu i Rady Europejskiej 2001/37/WE z dnia 5 czerwca 2001 roku w sprawie dostosowania ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych państw członkowskich dotyczących produkcji, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych, zgodnie z którą Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej zalecały umieszczanie ilustracji już w 2009 r.4Jest to także w pełni zgodne z zapisami art. 11 Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu, którą Polska ratyfikowała w 2006 roku.

OSTRZEŻENIA OBRAZKOWE – SPRAWDZONE ŚWIATOWE WZORCE
Przepisy, które wymagają umieszczania dużych obrazkowych ostrzeżeń zdrowotnych na paczkach papierosów przyjęło już ponad 40 państw na całym świecie, reprezentujących 42% światowej populacji5. W Europie ostrzeżenia obrazkowe obowiązują lub będą wprowadzone w najbliższym czasie drogą gotowych już rozporządzeń lub innych aktów prawnych m.in. w Belgii, Francji, Hiszpania, Irlandia, Islandia, Łotwa, Malta, Norwegia, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Ukraina i Wielka Brytania. Także dziesiątki innych państw na całym świecie stosują już tę skuteczną formę przeciwdziałania śmiertelnym skutkom epidemii palenia tytoniu6. Z najnowszych badań Eurobarometru z 2010 r. wynika, że aż 75% Europejczyków opowiada się za wprowadzeniem obowiązkowych ostrzeżeń obrazkowych, a wskaźnik poparcia dla wprowadzenia ostrzeżeń obrazkowych w Polsce należy do najwyższych w Unii Europejskiej (83%).

DLACZEGO WARTO?
Każdego roku 70 000 Polaków umiera z powodu chorób odtytoniowych, a kolejne 8 000 zabija bierne palenie. Według dr hab. Piotra Jankowskiego Przewodniczącego Sekcji Epidemiologii i Prewencji Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego „Palenie tytoniu jest najważniejszą przyczyną zgonów wśród polskich mężczyzn i jedną z najważniejszych przyczyn wśród kobiet. Palenie tytoniu prowadzi do zgonu powodując choroby układu krążenia (około 48% zgonów odtytoniowych), nowotwory (około 33% zgonów odtytoniowych) oraz choroby płuc.”
Krzysztof Przewoźniak, ekspert z Centrum Onkologii w Warszawie i Prezes Obywatelskiej Koalicji „Tytoń albo Zdrowie” podkreśla, że „Wnioski z ponad 100 badań naukowych badających skuteczność tego typu ostrzeżeń są jednoznaczne: najskuteczniejsze są ostrzeżenia obrazkowe o bardzo dużej powierzchni (przekraczającej 50% przedniej i tylnej strony opakowania papierosów), które pokazują prawdziwe skutki palenia, tzn. raka, udar mózgu czy przedwczesną śmierć. Podkreśla również, że „wprowadzenie ostrzeżeń zdrowotnych na paczkach papierosów jest jednym z 6 najważniejszych elementów skutecznej polityki zdrowotnej ograniczającej zdrowotne następstwa palenia tytoniu – epidemii, która co roku zabija prawie 15 razy więcej Polaków niż ginie w wypadkach drogowych. Szacuje się, że po wprowadzeniu ostrzeżeń obrazkowych na paczkach papierosów przynajmniej pół miliona palaczy w Polsce, w większości ludzi młodych, może rzucić palenie lub go nie rozpocznie. Ponadto, Polacy mają prawo zobaczyć co im grozi, zanim zdecydują się na rozpoczęcie palenia lub będą je kontynuować. A nie tylko polegać na informacji podawanej przez producenta, który jest zainteresowany sprzedażą jak największej ilości papierosów – produktu uznanego przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem za jeden z najbardziej rakotwórczych.”
Co więcej wbrew zarzutom koncernów tytoniowych, nowe paczki papierosów będą znacznie trudniejsze do podrobienia, co powinno pozytywnie wpłynąć na walkę z nielegalnym handlem.
Ostrzeżenia obrazkowe są zatem tanią, sprawdzoną i skuteczną formą przeciwdziałania epidemii palenia tytoniu. Są bardziej efektywne niż ostrzeżenia tekstowe ze względu na jednoznaczność przekazu i silne oddziaływanie na emocje. Przyczyniają się do wzrostu wiedzy na temat szkód związanych z paleniem papierosów, a co za tym idzie do zerwania z nałogiem przez wielu palaczy

SPOŁECZNA INICJATYWA WS. OSTRZEŻEŃ OBRAZKOWYCH
Obywatelska Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”, Stowarzyszenie MANKO i Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych zaproponowały Ministerstwu Zdrowia wprowadzenie istotnych zmian do projektu w rozporządzenia w sprawie ostrzeżeń zdrowotnych na opakowaniach wyrobów tytoniowych. Zmiany te dotyczą m.in. umieszczania na paczkach papierosów ilustracji bardziej realistycznych i pokazujących prawdziwe skutki palenia tytoniu, zwiększenie powierzchni ostrzeżeń obrazowych przynajmniej do 50% obu największych powierzchni opakowania papierosów oraz dodania ilustracji do dwóch głównych tekstowych ostrzeżeń zdrowotnych, umieszczonych na przedniej stronie paczki papierosów.
Inicjatywa ta zyskała poparcie ponad 20 organizacji pozarządowych i lekarskich, w tym m.in. Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Sekcji Epidemiologii i Prewencji Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz kardiologów z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.