Już w starożytnym Egipcie wierzono, że zabity przez swego brata Ozyrys, zmartwychwstał. Uważano również, że zmartwychwstanie każdy faraon. Mitologia grecka przynosi natomiast postać zmartwychwstałego Attisa i Adonisa. Historia życia obu bóstw związana jest z miłością. Ten pierwszy był kochankiem bogini Kybele, dzięki której został wskrzeszony. Adonis również powracał corocznie z mrocznego Hadesu, aby spełnić się jako kochanek w ramionach pięknej Afrodyty.

W zmartwychwstanie wierzą też wyznawcy judaizmu. Mimo, że w czasach Chrystusa istniał poważny spór pomiędzy saduceuszami i faryzeuszami co do samego faktu zmartwychwstania, dziś Żydzi wierzą, że wszyscy dobrze żyjący Żydzi powstaną na ostateczny sąd. Stąd ich groby zwrócone są w stronę Jerozolimy, skąd dźwięk trąb ma obwieścić rychły koniec świata.

Najbardziej zbliżoną nam kulturowo ideę zmartwychwstania prezentuje oczywiście chrześcijaństwo. Warto zdać sobie sprawę, że jest to centralny dogmat chrześcijaństwa. Jest on tak ważny, że urodzony w Tarsie Żyd – nawrócony na chrześcijaństwo Paweł – stwierdza w jednym ze swoich listów, że „gdyby Chrystus nie zmartwychwstał, próżne byłoby jego nauczanie”. Rzeczywiście bez zmartwychwstania Jezusa tracą sens wszystkie inne dogmaty chrześcijańskiej wiary, a sama religia straciłaby swoje najgłębsze podstawy. Stałaby się wtedy jedynie systemem zasad moralnych. W katolicyzmie istnieje również wiara w zmartwychwstanie ciał w dniu sądu ostatecznego. Obrazowo opowiada o tym obraz sądu ostatecznego, gdzie Jezus jako sędzia i pasterz zarazem oddziela kozły od owiec. W zależności od stylu życia, jaki prowadzili, jednych czeka wieczne szczęście, innych wieczne potępienie i w konsekwencji śmierć. Językiem symboli mówi o zmartwychwstaniu ciał Apokalipsa napisana przez Jana Apostoła. Wynika z niej między innymi fakt, że wierzący otrzymają w przyszłości nowe ciała, nie podlegające cierpieniu, chorobom i śmierci. Zamieszkają oni w nowym świecie, wolnym od zła i cierpienia. Całość ma być nagrodą dla tych, którzy pozostaną wierni ewangelicznemu przesłaniu.

Podobnie rzecz ma się w islamie. Koran nie opisuje jednak faktu zmartwychwstania tak obrazowo jak Apokalipsa. Mówi za to o przebudzeniu Mahometa i Mojżesza, którzy stać będą przy tronie Allaha. Następnie będzie miał miejsce trwający pięćdziesiąt tysięcy lat sąd ostateczny nad obudzonymi z grobów zmarłymi.

Ciekawie na sprawę zmartwychwstania patrzy hinduizm. Wyklucza on bowiem zmartwychwstanie ludzkiego ciała. Dusza za to jest z natury nieśmiertelna i poddawana kolejnym wcieleniom. Ciało jest czymś przejściowym, a ostatecznym przeznaczeniem duszy jest zjednoczenie z Bogiem. Stąd ciało po śmierci jest palone, ponieważ nie ma ono większego znaczenia – jest jedynie przejściowym miejscem przebywania duszy. Przykłady zmartwychwstania znajdujemy w przypadku bogów, jednak jest to zmartwychwstanie pozorne. Bogowie w hinduizmie posiadają bowiem ciała niematerialne.

Również w wielu religiach animistycznych obecna jest idea zmartwychwstania. W wielu z nich obecny jest kult przodków lub jakaś forma kontaktu ze zmarłymi, którzy nadal żyją. Istnieje również tajemniczy świat „nieumarłych” – ludzi żyjących mimo stwierdzonego zgonu. Charakterystyczni są tu Zombie pochodzący z kultu Voodoo. Postaci te zostały co prawda spopularyzowane przez kulturę masową w różnego rodzaju horrorach, jednak swoje kulturowe źródło mają w religiach animistycznych. Innym rodzajem „nieumarłych” byli pochodzący z wierzeń słowiańskich Wąpierz i Strzyga. Wąpierzem stawali się zmarli, którzy za życia zostali przeklęci oraz samobójcy i ci, których zwłoki sprofanowano. W niektórych regionach wierzono, że wąpierzami mogą stać się ludzie leworęczni lub posiadający inne fizyczne defekty. Aby zapobiec narodzinom wąpierza, wkładano zmarłemu do trumny kawałek żelaza lub układano zwłoki twarzą w dół. W literaturze popularnej wąpierz powrócił w postaci wampira, spopularyzowanego głownie przez powieść Brama Stockera pod tytułem „Dracula” napisaną w 1897 roku. Od tej pory wąpierz vel wampir stał się popularną postacią w lubianych przez kulturę masową horrorach. Postać Strzygi można natomiast znaleźć w dwudziestowiecznej prozie, czego przykładem jest fantastyczna saga o Wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego.

Wiara w zmartwychwstanie – czy to ludzi, czy bóstw – jest zatem istotnym elementem wielu religii. W istocie jest wyrazem odwiecznego pragnienia człowieka, aby być nieśmiertelnym. Jest więc wyrazem umiłowania życia. Od wieków ludzie kochali życie i za wszelką cenę – również w religii czy mitologii – chcieli dać wyraz swemu pragnieniu. Każdy, kto kocha życie, kto jest z niego zadowolony, chce przecież, aby ten stan szczęścia i harmonii trwał wiecznie.

Piotr Chudziński

22.03.2008.

Na zdjęciu: Ikona prawosławna – Stąpienie Jezusa do piekieł