31 maja z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia po raz kolejny obchodzony był Światowy Dzień Bez Tytoniu. Tegoroczna edycja pod hasłem „Ingerencja przemysłu tytoniowego” przypomina, że interesy przemysłu tytoniowego oraz zdrowia publicznego są ze sobą w nierozwiązywalnym konflikcie. Śmiałe i agresywne działania przemysłu wyrobów tytoniowych, coraz częściej zagrażają zdrowiu publicznemu, także w Polsce.

Możliwe działania branży tytoniowej

Międzynarodowe raporty przedstawiają taktyki przemysłu tytoniowego w wymiarze globalnym. Taktyki te mają na celu zakłócenie procesu legislacyjnego, budowanie pozytywnego wizerunku palenia oraz ocieplenie wizerunku marki, co docelowo prowadzi do zwiększenia sprzedaży i dystrybucji wyrobów tytoniowych.
Działania przybierają różne formy, często ukryte. Przemysł wyrobów tytoniowych wykorzystuje posiadaną potęgę ekonomiczną, mechanizmy lobbingowe oraz marketingowe, takie jak np. brand stretching czyli wprowadzenie na rynek nowych produktów pod znaną istniejącą już marką.

Możliwe formy ingerencji ze strony przedstawicieli przemysłu tytoniowego:
wpływanie na procesy polityczne i ustawodawcze
przesadne wyolbrzymianie znaczenia gospodarczego branży tytoniowej
manipulowanie opinią publiczną w celu kreowania pożądanego wizerunku
wykorzystanie grup lobbingowych działających w imieniu przemysłu tytoniowego
dyskredytowanie dowodów naukowych
zastraszanie przedstawicieli władz potencjalnym wstąpieniem na drogę prawną

Społeczna odpowiedzialność biznesu czy manipulowanie opinią publiczną?

Koncerny tytoniowe doskonale zdają sobie sprawę z tego, że opinie milionów każdego dnia kształtowane są przez środki masowego przekazu. Wobec zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych w Polsce głównym narzędziem manipulowania opinią publiczną jest działalność prowadzona pod hasłem społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Działania prowadzone przez koncerny tytoniowe pod przykrywką CSR to m.in. kampanie mające zniechęcać młodzież do palenia, dzięki którym koncerny przedstawiają się jako „troszczące się” o najmłodszych, do których również kierują swoje śmiercionośne wyroby. Przykład stanowi prowadzona w Polsce od lat kampania „STOP 18”.

Po co CSR? Za każdym razem, gdy dana grupa przyjmuje środki od koncernów tytoniowych lub nawiązuje z nimi współpracę, koncerny te odbudowują część wizerunku utraconego wskutek szkód społecznych, ekonomicznych, środowiskowych i zdrowotnych spowodowanych przez ich wyroby.

Wpływanie na tworzenie prawa – lobbing w czystym wydaniu?

Wywieranie wpływu na decyzje polityczne i ustawodawcze obejmuje tworzenie i wykorzystywanie luk prawnych, domaganie się możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym przebiegającym na szczeblu rządowym. Polega także na opracowywaniu i rozsyłaniu projektów przepisów korzystnych dla przemysłu tytoniowego, czy nawiązywaniu współpracy z różnymi organami władzy w celu finansowania wspólnych projektów.

Konwencja FCTC – globalny sposób zwalczania epidemii tytoniu

Ramowa Konwencja o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (WHO FCTC) jest pierwszym międzynarodowym traktatem dotyczącym zdrowia publicznego, który ratyfikowały obecnie 174 kraje świata, w tym Polska.
Art. 5.3 FCTC mówi wprost: należy chronić politykę zdrowia publicznego przed wpływem przemysłu tytoniowego.
Strony powinny „zwiększać świadomość […] dotyczącą ingerencji przemysłu wyrobów tytoniowych w politykę Stron w zakresie kontroli rynku wyrobów tytoniowych”.
Podczas Światowego Dnia Bez Tytoniu 2012 i w ciągu nadchodzącego roku Światowa Organizacja Zdrowia będzie namawiać kraje do walki z ingerencją przemysłu wyrobów tytoniowych w samym centrum ich starań zmierzających do ograniczenia globalnej epidemii.

Rządy poszczególnych państw muszą chronić zdrowie publiczne przed ingerencjami ze strony przemysłu tytoniowego

Kierując się powyższymi zasadami, rządy poszczególnych państw powinny przeciwdziałać ingerencjom ze strony przemysłu tytoniowego w kształt przepisów z zakresu kontroli rynku wyrobów tytoniowych oraz zdrowia publicznego. Ponadto władze powinny przekazywać informacje mające związek z przemysłem tytoniowym do decydentów politycznych oraz stron zainteresowanych w celu uzgodnienia skoordynowanej strategii działania obejmującej wszystkie organy władzy oraz kładącej nacisk na pełną odpowiedzialność, a także nadzorować wszelkie kontakty z przedstawicielami przemysłu tytoniowego, aby ograniczały się wyłącznie do niezbędnego minimum przy jednoczesnym zapewnieniu ich przejrzystego charakteru. Należy rozważyć wdrożenie systemu monitorowania działalności przemysłu tytoniowego zapewniającego skuteczną wymianę informacji zarówno na szczeblu lokalnym jak i globalnym, który stanowiłby istotne narzędzie służące wdrożeniu postanowień Wytycznych w sprawie art. 5.3.