„Wraz z pojawieniem się kultury telewizyjnej, czytanie staje się w coraz większym stopniu zajęciem mniejszości” .
Takim stwierdzeniem rozpoczyna swą pracę Roger Scruton, profesor filozofii i wykladowca Uniwersytetu Londyñskiego. Nie jest to pozycja przeznaczona bynajmniej dla osób zajmujących się filozofią w sposób profesjonalny. Jest to raczej próba zaciekawienia filozofią tych wszystkich, którzy – jak zauważa sam autor – są gotowi do ćwiczenia umyslu i pomimo wszechobecnej cywilizacji obrazu, chcą pozostać wierni cywilizacji i kulturze slowa pisanego.
Profesor Scruton wychodzi z założenia, że filozofia (i nie tylko filozofia) została „unaukowiona” (co wcale nie podważa jej statusu nauki) przez nowożytny uniwersytet, tak jak „ literaturę sprowadzono do ‘teorii literatury’, muzykę podbiła teoria zbiorów /…/, architekturę zaś zlikwidowało budownictwo” . Autor nie deprecjonuje rzetelnej analizy naukowej (szczególnie obecnej w tych dyscyplinach, gdzie istotną rolę odgrywa doświadczenie i eksperyment), ale próbuje zwrócić uwagę czytelnika na fakt istnienia poważnych pytañ, na które nauka w takim rozumieniu z racji swych zalożeń metodologicznych nie ma odpowiedzi.
Filozofia może stać się przygodą człowieka myślącego przełomu tysiącleci – w myśl pierwotnego, nieskażonego rozumienia greckiego określenia – takiej postawy człowieka, który miłuje mądrość. Co więcej, może być „terapią na całe współczesne zamieszanie”.
Książka Scrutona wydaje się być również niezmiernie aktualna w sytuacji, gdy bardzo często w różnych okolicznościach można usłyszeć słowa „filozof”, „filozofowanie” w znaczeniu pejoratywnym. Potocznie mówi się: „ale filozof”, „nie filozofuj”, dewaluując w rzeczywistości bogactwo duchowe i intelektualne zawarte w tym słowie. Pozostaje otwarte pytanie dlaczego tak jest, ale to stanowi przedmiot odrębnych rozważań..
W chaosie niezliczonych idei, pośród natłoku informacji człowiek odczuwa coraz częściej bezsilność wynikającą z duchowego i intelektualnego zagubienia. W czasie polowania na idee, w nowych okolicznościach, filozofia może pomóc – w sposób przemyślany – odbudować zwykły ludzki świat. Ludzki świat to „miejsce”, „przestrzeń” filozofowania, gdyż „filozofia rodzi się z dwóch przeciwstawnych sobie dążeń: po pierwsze – do odpowiadania na pytanie ‘dlaczego?’ poprzez wyjaśnianie; po drugie – do uzasadniania innego rodzaju odpowiedzi na to pytanie, mianowicie wskazujących na powody i sens zjawisk”.
Istnieje jeszcze jeden wymiar filozofii literackiej (takim słowem określa Profesor Scruton swoje przemyślenia). Człowiek poszukujący rozumienia świata i swego w nim miejsca potrzebuje konstruktywnej krytyki, która warunkuje rozwój tych wartości, które nazywamy cnotami. Nie wystarczy bowiem pytać i wiedzieć „dlaczego?”, ale trzeba także odważnie stawiać pytanie: „czy dobrze zrobiłem?”, „jaki jestem wobec innych?”. To właśnie filozofia przywołuje pojęcia takie jak „osoba”, „wolność”, „odpowiedzialność”. Bez tych pojęć świat zamienia się w bezduszną grę cyfr, gdzie rzekoma nauka bez umiłowania Mądrości (czyli filozofii) „wyparła z życia naukowego rzetelna spekulację, tak jak zły pieniądz w gospodarce wypiera dobry”.
Nie z wszystkimi tezami Autora można się zgadzać, lecz jedno jest istotne i wartościowe w omawianej pozycji; książka Profesora Scrutona zachęca do takiego myślenia, które próbuje uczynić nasz świat sensownym tzn. pełnym szacunku dla drugich, dążenia do cnoty i obfitującym w naturalną sympatię. Te wartości – jak napisał sam autor- zależą w ostatecznym rachunku od pobożności, gdyż „u podłoża wszelkich uczuć moralnych leży głęboka warstwa pobożności”.
Ktoś powiedział, że pytanie jest „pobożnością myśli”. Wydaje się, że w dzisiejszym świecie takiej pobożności nam wszystkim bardzo potrzeba…
Paweł Łukasz Nowakowski
Roger Scruton
„Przewodnik po filozofii dla inteligentnych”
Wydawnictwo Naukowe PWN 2002
Autor: naturalnie
