Dobiegł Końca 16. Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego.

A skoro porusza nas tak bardzo (świadczy o tym szerokie i poza granicami Polski zainteresowanie kolejnymi  jego edycjami) – muzyka, którą mistrzowie gry na skrzypcach z nich wydobywają, warto – zanim podamy tu pełną relację z tego fantastycznego absolutnie Konkursu poznać (przypomnieć sobie ) historię owego instrumentu wysnutą z mitologii …

=

Przyjęło, że obowiązującą  także obecnie formę instrument ten otrzymał około 400 lat temu, jakkolwiek ich historia sięga jeszcze w czasów starożytnych. I tak – jak  głosi mitologia grecka – ich wynalazcą był sam (uchodzący za syna boga Apollina, lub w innych podaniach trackiego boga Ojagrosa i muzy Kalliope) Orfeusz, zaś do perfekcji doprowadziła skrzypce Safona, tworząc dla nich smyczek naciągnięty końskim włosiem.

Skrzypce są jednym z najmniejszych z grupy instrumentów strunowych, jakkolwiek charakteryzują się najwyższym strojem.

Współczesne skrzypce wywodzą się ze skrzypiec barokowych. – Wyewoluowały z kilku instrumentów używanych wcześniej (łuk, fidel, lira da braccio zwana też violą da braccio, rebec, gęśliki podhalańskie, crwth i inne).

Według niektórych naukowców początków istnienia, tworzenia skrzypiec należy szukać u nas, tu – na ziemiach polskich. – Dowodem są w tym przekonaniu smyczkowe instrumenty znalezione na terenie Polski w trakcie badań archeologicznych.

Na przykład pochodzące z XI wieku gęśle z Opola, znaleziony w 1948 roku w Gdańsku pięciostrunowy instrument z XII wieku oraz sześciostrunowy instrument z XV wieku zwany fidelią płocką, wykopany w Płocku waśnie w 1986r. Michael Praetorius.

Jednakże bezpośrednim przodkiem skrzypiec były najprawdopodobniej polskie skrzypce (niem. Polnische Geige), które jako czterostrunowy instrument strojony w kwintach wspomina Martin Agricola (1545) i (1619), a które przeniknęły z Polski do Włoch.

Pierwsze użycie nazwy „skrzypce” odnajduje się  w zabytkach literatury polskiej już z II połowy XV wieku i I połowy XVI wieku.

Pierwszy raz włoskiego terminu określającego skrzypce użyto w 1523 roku we Włoszech, w dokumencie będącym rachunkiem za wykonaną usługę za sześć skudów za naprawę (trompetts et vyellon). – Pierwsze graficzne wyobrażenie skrzypiec pochodzi z malowideł w kościele św. Krzysztofa w Vercelli Madonna degli aranci Gaudenzio Ferrari z 1529 roku.

Pierwszy znany występ z użyciem skrzypiec odbył się w trakcie przyjęcia cesarza Karola V i króla Franciszka I przez papieża Pawła III w Bolonii w 1538 roku.

• Martin Agricola w traktacie Musica Instrumentalis Deutsch z 1528 roku opisuje szeroko używany w Polsce instrument – polnischen Geige.
• Najstarsze skrzypce, które przetrwały do dzisiaj, zostały wykonane ok. r. 1560 w Cremoni przez Andrea Amatiego na zamówienie króla Francji Karola IX . Noszą jego imię. Pochodzą z kompletu 24 skrzypiec, za które Amati został odznaczony przez króla.
• Pierwsza publikacja muzyki na skrzypce pochodzi z 1581 i zawiera ówczesną francuską dworską muzykę taneczną.
• Michael Praetorius w traktacie Syntagma Musicum (1619) zamieszcza ilustrację skrzypiec i – podobnie jak Agricola – używa nazwy polnische Geigen (pol. Polskie skrzypce) oraz stwierdza, że z Polski wywodzą się najwybitniejsi muzycy grający na tym instrumencie.

Okres Baroku – wiek XVII i pierwsza połowa XVIII wieku – jest już okresem ogromnej popularności instrumentu. Skrzypce barokowe wyglądały nieco inaczej niż współczesne, miały nieco krótszą szyjkę, płaski i krótki gryf, struny z jelit zwierzęcych, nie używano także podbródka.

W tym okresie w całej Europie istniało wiele zakładów lutniczych produkujących skrzypce – głównie we Włoszech, Francji i Niemczech. Zajmowały się tym całe rody lutników, przekazując sobie szczegóły i tajemnice produkcji, jak np. Amati czy Guarneri. –  Do najsłynniejszych budowniczych skrzypiec wszech czasów należy Antonio Stradivari. Wytworzył on około 1100 egzemplarzy, z których wiele zachowało się do dziś. Skrzypce Stradivariego są przedmiotem pożądania współczesnych instrumentalistów, stać na nie jednak tylko najbogatszych, często też są własnością instytucji, fundacji lub skarbu państwa.

W ostatnim dziesięcioleciu dwudziestego wieku na publicznych aukcjach sprzedano sześć par skrzypiec pochodzących z pracowni Stradivariego. Osiągnęły one następujące ceny:

• listopad 1990- 820 000 GBP za instrument z 1720 r.
• 1 listopada 1994 – 501 390 USD
• 21 marca 1995 – 610 670 USD
• 20 czerwca 1995 – 604 555 USD
• 31 października 1995 – 219 620 USD
• 19 marca 1997 – 202 520 USD
• 18 listopada 1998 – 877 422 USD

=

Lutnicy polscy

– W Polsce począwszy od XVI wieku działały wybitne rody lutnicze Grobliczów w Krakówie oraz Dankwartów w Warszawie i Wilnie), kojarzone z polską szkołą lutniczą. Jakkolwiek rozwijało się ono także w innych miastach – w Gdańsku, w oznaniu.

W XX wieku w dwudziestoleciu międzywojennym  rzeźbiarz oraz lutnik zamieszkały we wsi Ropa opodal Gorlic w woj. małopolskim Antoni Hybel wynalazł skrzypce z niesymetryczną budową pudła rezonansowego. Miały one uproszczoną konstrukcję ułatwiającą grę w wysokich pozycjach.

W dawnej Europie  skrzypce uważane były za instrument nienadający się dla młodych kobiet, zwłaszcza z tzw. dobrych domów.  – Skrzypce  (pisze w swoim opracowaniu przedmiotu Danuta Gwizdalanka) miały deformować sylwetkę, groziły szpecącym znamieniem na podbródku, a z łopotania obszernych rękawów sukni skrzypaczek naśmiewano się w prasie. Tabuizacja skrzypiec powoli zaczęła ustępować w połowie XIX stulecia, stopniowo wzrastała więc ilość dziewcząt wybierających dla siebie ów instrument. Około 1900 roku magazyny kobiece zapewniały niespokojne matki, iż gra na skrzypcach nie narusza zasad dobrego tonu.

W XX wieku w dwudziestoleciu międzywojennym  rzeźbiarz oraz lutnik zamieszkały we wsi Ropa opodal Gorlic w woj. małopolskim Antoni Hybel wynalazł skrzypce z niesymetryczną budową pudła rezonansowego. Miały one uproszczoną konstrukcję ułatwiającą grę w wysokich pozycjach.

W dawnej Europie  skrzypce uważane były za instrument nienadający się dla młodych kobiet, zwłaszcza z tzw. dobrych domów.  – Skrzypce  (pisze w swoim opracowaniu przedmiotu Danuta Gwizdalanka) miały deformować sylwetkę, groziły szpecącym znamieniem na podbródku, a z łopotania obszernych rękawów sukni skrzypaczek naśmiewano się w prasie. Tabuizacja skrzypiec powoli zaczęła ustępować w połowie XIX stulecia, stopniowo wzrastała więc ilość dziewcząt wybierających dla siebie ów instrument. Około 1900 roku magazyny kobiece zapewniały niespokojne matki, iż gra na skrzypcach nie narusza zasad dobrego tonu, szkoły i estrady stanęły dla kobiet otworem…

Grażyna Banaszkiewicz

– dziennikarz, reżyser –