Niezbyt często my, Polacy, zdajemy sobie sprawę z faktu, iż w kulturowym i filozoficznym dorobku 'posiadamy’ bezcenny wręcz elementarz (choć slowo to nie wyczerpuje treści rozważań Tischnera) podstawowych pojęć, które zostaly opisane w związku z przemianami spolecznymi w Polsce. Pojęcia te przynależą do kanonu podstawowych i uniwersalnych praw czlowieka, ale zarazem opisują polską specyfikę i polskie bogactwo myśli spolecznej, która wpisuje się już od wieków w tradycję demokracji. Pierwsze wydanie „Etyki…” rodzilo się w czasie formowania się „Solidarności” i przetlumaczone zostalo na kilka języków (m.innymi na wloski, niemiecki, francuski, hiszpański, angielski, czeski i slowacki). W 1992 roku ks. Tischner przygotowal drugie wydanie z dodanym drugim tytulem „Homo sovieticus”. Taka byla potrzeba tamtych lat.

Na kilka miesięcy przed śmiercią, będąc śmiertelnie chorym, filozof z Lopusznej, nieustannie wnikliwie obserwując polską rzeczywistość napisal kilka – niepublikowanych dotąd – esejów, które znalazly się w obecnej edycji książki.

Gdy dziś patrzymy na rzeczywistość, która nas otacza, warto byloby wrócić do tych podstawowych pojęć, które opisal Tischner: godność, praca, szacunek, tolerancja…W jednym z ostatnich esejów zatytulowanym „Spór o nową tożsamość” filozof napisal: „Czlowiek nie może fruwać jak ptak, w otwartej przestrzeni. Potrzebuje miejsca, potrzebuje gniazda. Tracąc jedną tożsamość, gorączkowo szuka następnej. Zanim jednak ją znajdzie, musi przejść przez bolesne doświadczenie porodu..” (s.253.). Wydaje się, że przed tym bolesnym doświadczeniem porodu, narodowego zmartwychwstania wielu Polaków nadal ucieka. Ta ucieczka jest jednak ucieczką w krainę ciemności i beznadziei.

Idei „Solidarności” nie trzeba wcale daleko szukać, bo jak zauważyl raz jeszcze Ksiądz Profesor w ostatnich zdaniach „Etyki” (na dwa miesiące przed śmiercią): „Szkicując poszczególne rozdzialy mojej 'Etyki solidarności’, mialem wrażenie, że ich treść leży na bruku. Wystarczy dobrze się przyjrzeć i pisać…” (s.291. – tu tekst się urywa…).

Wystarczy dobrze się przyjrzeć i powstać, aby Polska byla Polską…

(P.N.)

Józef Tischner

Etyka solidarności oraz Homo sovieticus.

ZNAK 2005