„Chciałem wiedzieć, dlaczego chciano mnie zabić. To była prawie sprawa osobista”. Tak odpowiedział Lèon Poliakov na pytanie o to, dlaczego zajął się antysemityzmem, tym samym skąd praca, dzieło jego życia, jednocześnie jedna z najważniejszych pozycji naukowych dotycząca owego – ciągle istotnego – problemu, czyli pięć tomów „Historii antysemityzmu”, które ukazywały się sukcesywnie w latach 1956-1994.

Obecne, dwutomowe wydanie „Historia antysemityzmu – epoka wiary” oraz „Historia antysemityzmu – epoka nauki”, jest skróconą wersją poprzedniej edycji. Autor zrezygnował w niej z niektórych fragmentów i licznych stricte naukowych przypisów, ale też pod wieloma względami poprzednią swoją pracę skorygował i uzupełnił, dotyczy to w szczególności „początku” (pod tym pojęciem należy rozumieć erę przedchrześcijańską*) i „zakończenia”.

– Niezaprzeczalną zasługą, czytamy w słowie wstępnym, „Historii antysemityzmu”, jest nieredukowanie antysemityzmu do wariantu narodowo-socjalistycznego. Według uczonego, podstawowym źródłem antysemityzmu i rasizmu był roszczący sobie pretensje do uniwersalizmu antropocentryzm europejski.

*W wydaniu pierwszym z 1956 roku utrzymywałem, – pisze Poliakov – że antysemityzm w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. niechęć do Żydów, z uwagi na jej natężenie i trwałość, radykalnie odmienna od wszystkich innych konfliktów i nienawiści historycznych (np. Greków i Persów, lub Rzymu i Kartaginy itd.), była nieznana w świecie antycznym, a pojawiła się dopiero na tle specyficznych napięć między religią-matką a religią-córką, judaizmem i chrześcijaństwem.

Ćwierć wieku później zmuszony zostałem do częściowego zweryfikowania tej opinii ze względu na fakt, że poszerzyła się nasza wiedza i ukazało się kilka znakomitych prac naukowych na temat korzeni, czy pogańskich elementów antysemityzmu.

Lèon Poliakov urodził się w 1910 roku w Petersburgu w rodzinie żydowskiej, mającej prawdopodobnie, na co wskazywałoby jej nazwisko, polskie korzenie – zauważa redaktor naukowy omawianej publikacji Anna Jodłowiec-Dziedzic.

Wychowywał się we Francji. W Paryżu ukończył studia prawnicze, następnie pracował jako dziennikarz. W czasie II wojny światowej zatrzymany przez Niemców ocalał uciekając z aresztu i znajdując pomoc rodziny protestanckiej mieszkającej w miasteczku Chambon-sur-Lignon na południu Francji. Przystąpił wówczas do ruchu oporu, stając się specjalistą od wyrabiania fałszywych dokumentów i pieczątek. Spotkanie z chasydzkim rabinem, będącym w takiej samej jak on sytuacji – ofiary i uciekiniera, przesądziło o późniejszych zainteresowaniach Poliakova historią, w tym historią antysemityzmu.

Po wojnie powrócił do Paryża. Rozpoczął pracę w Centrum Współczesnej Dokumentacji Żydowskiej. Na zlecenie władz tłumaczył francuskie archiwa gestapo. Jako tłumacz i ekspert pojechał z delegacją francuską do Norymbergi, by wziąć udział w przygotowaniach do procesów zbrodniarzy wojennych. Był to impuls do napisania pierwszej książki „Bréviaire de la haine”, stanowiącej analizę procesu unicestwiania narodu żydowskiego przez nazistów. Książkę opublikowano dopiero w 1951 roku, bo – problem antysemityzmu nie interesował wtedy nikogo – zauważył po latach Lèon Poliakov.

Jego tom 1 „Historii antysemityzmu” (tu nadmienię, iż w obu tomach znajdziemy liczne cytaty, w przekroju historycznym, dotyczące kwestii żydowskich z podań, wierszy, piosenek, wątków dramaturgicznych i literatury pięknej) – jest analizą Starożytności (pogańskiej i pierwszych wieków chrześcijaństwa w Babilonie, Afryce Północnej, w Hiszpanii), analizą Islamu, Hiszpanii trzech religii oraz Chrześcijańskiej Europy. Aneksem jest tu rozdział – „Żydzi w Stolicy Apostolskiej”.

Tom 2 – podzielony na dwie księgi w ramach hasła „Od Voltaire’a do Wagnera” porusza kwestie doby Oświecenia: Deistów Angielskich, sytuację we Francji i Niemczech, następnie kwestie emancypacji Żydów i reakcji rasistowskich, zaś w podtytule „Samobójcza Europa” analizuje kampanie antysemickie i neopogańskie Belle époque (1870-1914); analizuje okres pierwszej wojny światowej oraz lata 30. (tu pojawia się m.in. kwestia judeofobii w przededniu rewolucji październikowej i antyżydowskich ustaw Trzeciej Rzeszy z 1933 roku, następnie – dokumentacja „polowania na Żydów”, szaleństwa ludobójstwa po dojściu do władzy Adolfa Hitlera). Całość, zamyka ZAŁĄCZNIK, zawierający informację na temat całkowitej liczby żydowskich ofiar. Wstrząsający załącznik. Załącznik Memento!

Grażyna Banaszkiewicz

Lèon Poliakov

Historia antysemityzmu

Tom 1 – epoka wiary

Tom 2 – epoka nauki

Przekład:

Agnieszka Rasińska-Bóbr

Oskar Hedemann

Wydawnictwo UNIVERSITAS, Kraków 2008