W „Życiu trudnym, lecz nie nudnym”, jak na filmowej kliszy, prowadzony pytaniami Andrzeja Friszke, odtwarza on szczegółowe obrazy z fenomenalnej wręcz pamięci. Od dzieciństwa i wczesnej młodości w przedwojennej Warszawie, poprzez wspomnienia z tragicznego września 1939 roku i niemieckiej okupacji, traumatyczne doświadczenie Oświęcimia (na niedawnych uroczystościach 65-lecia wyzwolenia obozu Władysław Bartoszewski również przejmująco o tamtym czasie dla pamięci przyszłych pokoleń mówił), poprzez pracę w konspiracji, Powstanie Warszawskie i zderzenie z powojenną rzeczywistością: działalność w PSL, uwięzienie przez komunistyczne władze, po pracę w rozgłośni radia Wolna Europa i Pen Clubie.

Opowieść snuta w książce, której tytuł, jak zaznacza wydawca, najlepiej oddaje jej treść, odsłania imponującą biografię świadka i uczestnika dynamicznych, przejmujących wydarzeń minionego stulecia, odsłania postawę człowieka niezłomnych zasad, bezkompromisowego w wyborach jakie niesie życie. Znamy przecież powiedzenie Władysława Bartoszewskiego, że opłaca się być przyzwoitym człowiekiem.

Andrzej Friszke ujawnia, iż wywiad ukazujący się w 88 urodziny profesora, nagrywany był z myślą o publikacji, ale bez planowania kiedy oraz w jak szczegółowej formie, czy też w którym z wydawnictw. Na skrzydełku książki pisze: Byliśmy skupieni na rejestrowaniu wspomnień, nie zastanawiając się tymczasem nad redakcją, formą itp. Jako pytający miałem świadomość, że profesor opowiada o wydarzeniach wojennych i powojennych z na tyle dużą szczegółowością, iż nie jestem w stanie często nadążyć z pytaniami, gdyż poruszamy się w materii nieprzebadanej i nieznanej. Byłem pod wrażeniem niezwykłej pamięci i zdolności rekonstruowania zdarzeń, sylwetek, dziesiątków, a potem setek pojawiających się postaci…[…].

Doznałam podobnego, jakkolwiek w innej skali, doświadczenia przy realizacji filmu dokumentalnego pt. „Smutne pół rycerzy żywych” o – wspominanym również w tym obszernym wywiadzie z profesorem – pisarzu i działaczu społecznym Leszku Proroku. Władysław Bartoszewski przyjechał na plan, zapytał o czas jaki ma w filmowej narracji wyznaczony i nie marnując ani sekundy, wypełnił go gęstą, faktograficzną , zarazem barwną opowieścią. Dlatego też pisząc o książce „Życie trudne, lecz nie nudne” wskazuję, że jest ona gotowym scenariuszem filmowym, dokumentem o człowieku wymykającym się – że znowu oddam głos Andrzejowi Friszke – jednoznacznym kryteriom ideowo-politycznym.

„Zaczynał jako działacz katolickiej konspiracji, ale co najmniej równy wpływ wywarło na niego środowisko BIP AK. Po wojnie działał w PSL, ale był raczej przykładem „ludowca z Marszałkowskiej”, który znalazł w PSL możliwość zgodnej z sumieniem twórczej pracy. Przez wiele lat związany z „Tygodnikiem Powszechnym”, uchodził za wybitnego przedstawiciela Ruchu Znak, chociaż nie był członkiem Klubu Inteligencji Katolickiej, a w redakcji „Tygodnika” znalazł się dopiero w 1982 roku. Walczący przez całe życie o tradycje AK i Powstania, nigdy nie splamiony współpracą z reżimem, jeden z „żelaznych” wykładowców Tygodni Kultury Chrześcijańskiej, nie został uznany przez neopatriotów i neoniepodległościowców za postać im bliską, dość patriotyczną i dość narodową. Bo jest człowiekiem kultury politycznej, ożywionej tradycjami tolerancji, antynacjonalistycznego patriotyzmu, przyznania wyższości praw człowieka i praw obywatelskich ponad podziałami ideowymi czy religijnymi. Jest katolikiem, ale jego wiara nie jest doktryną ideologiczną. Nie ma w sobie nic z inkwizytora. Jest typem raczej pozytywisty, z pewnością nie rewolucjonisty. Zachowuje pewien dystans wobec bieżących wydarzeń, nie poddaje się modom intelektualnym. Zawsze jest w nim cień sceptycyzmu i ironii, powiązanej z niezmiennym, tradycyjnym systemem wartości”*.

W tomie wspomnień, jak na dokument przystało, mamy i zdjęcia. Władysław Bartoszewski otworzył swój album udostępniając niepublikowane dotąd, niekiedy wzruszające (dzieciństwo, młodzieńcze lata), fotografie …

Grażyna Banaszkiewicz

* Za Władysław Bartoszewski. Życie i twórczość, red. A.K.Kunert, Warszawa, s.17-18

Władysław Bartoszewski

Życie trudne, lecz nie nudne

(rozmowy przeprowadził Andrzej Friszke)

Wydawnictwo ZNAK

Kraków 2010