Wydawać się może, że najnowsza książka wybitnego historyka jest kolejną pozycją z zakresu tematyki II wojny światowej. A jednak jest wyjątkowa. Wcale nie jest tak, że napisano już wszystko o tej wojnie. Nie mam na myśli tutaj jedynie tajemnic, czekających na rozwiązanie.

Chodzi natomiast o demitologizację II wojny światowej. Nie jest prawdą, że mity historyczne tworzą się jedynie wówczas, gdy zawodzą „konwencjonalne” źródła wiedzy o przeszłości. Mity tworzą się również z biegiem czasu, niejednokrotnie zaskakująco szybko. Aż nie chce się wierzyć ile mitów stworzono wokół owych wojennych dni. Wśród nich są takie, które wyrosły na gruncie niewiedzy. Należy do nich choćby ujawniony kilka lat temu fakt, dotyczący momentu rozpoczęcia II wojny światowej. Do rangi symbolu urósł niemiecki pancernik szkoleniowy ostrzeliwujący Westerplatte. Tymczasem wojna – jak się to dziś coraz głośniej podkreśla – rozpoczęła się kilka minut wcześniej. Zbombardowano wówczas Wieluń. Rankiem 1 września pierwszymi ofiarami wojny byli cywile. Nikt wówczas się nie spodziewał, że zginie ich w tej wojnie więcej niż żołnierzy. Odmitologizowania wymagają jednak obrosłe legendą bitwy i postaci. Są one przecież często idealizowane lub demonizowane.

Dobrze się stało, że Davies tyle miejsca poświęcił losie ludności cywilnej. To przecież oni w dużej mierze ponieśli koszty tej wojny. Stąd obszerne opracowanie losów cywilów, a także wyrafinowanych metod ich prześladowania zasługuje na uznanie.

Wymowny jest wreszcie podtytuł. Zdarza się bowiem, że II wojna światowa, opracowana niemal ze wszystkich stron, jest dziś dość prosta w odbiorze. Pokonani – zwycięzcy. Czarno- biała rzeczywistość. Są i tacy, którzy próbują zamknąć temat statystykami, tworząc kolejne tabele i analizy. Tymczasem zwycięstwo rzeczywiście nie było takie proste. Wojna spleciona była przecież politycznymi uwarunkowaniami, gdzie nie wszystkich traktowano „po partnersku”. Rychło miało się okazać, że połowa Europy została co prawda wyzwolona od hitlerowskiego okupanta, ale do pełnej wolności było jeszcze tak daleko…

Krystyna Preiss

Norman Davies

Europa walczy. 1939-1945. Nie takie proste zwycięstwo

Wydawnictwo Znak, 2008